Interview met Bernd Holtschulte: "Er zijn plantenziekten die niet met chemische middelen kunnen worden bestreden."

Waarom moeten planten eigenlijk beschermd worden - kunnen ze dat niet zelf?

Veel planten zijn van nature resistent tegen ziekteverwekkers. Deze afweer heeft zich door de evolutie heen in de loop van honderdduizenden jaren ontwikkeld. In de natuur bestaat echter een voortdurende strijd tussen planten en micro-organismen. Schimmels, virussen of bacteriën besmetten planten om zich hierin te vermeerderen. De planten ontwikkelen op hun beurt nieuwe afweermechanismen. Dankzij hun grote aanpassingsvermogen en voortplantingspotentieel overwinnen sommige ziekteverwekkers deze barrière weer. Deze strijd houdt nooit op. Veredeling voor hoge resistentie - plantenveredelaars noemen dit resistentieveredeling - om planten op het veld tegen schadelijke organismen te beschermen. Resistentieveredeling is met name van belang als er geen andere beschermende maatregelen tegen een ziekteverwekker bestaan. Dit is bij sommige virusziekten of schimmels het geval. Dit laat zien dat: Plantbescherming werkt niet alleen met chemische stoffen maar name ook met veredeling. En in sommige gevallen uitsluitend hiermee.

Wat is tegenwoordig uw grootste vijand?

De fusarium-schimmels zijn één van onze belangrijkste vijanden. Deze ziekteverwekkers in granen en maïs produceren een hoge concentratie giftige stoffen die hele oogsten kan vernietigen. Daarnaast verminderen ze de kiemkracht van het zaad en vormen een bedreiging voor de gezondheid van mens en dier. Heel bekend is de moederkoornschimmel die vergiftiging bij mensen en dieren veroorzaakt. Bovendien zijn er plantenziekten die niet met chemische, biologische of agronomische maatregelen zoals een juiste wisselteelt kunnen worden bestreden.

Een voorbeeld hiervan is het rhizomanievirus in suikerbieten: Deze in de grond levende schimmel draagt een ziekteverwekkend virus op de wortels van de plant over. Daar kan deze zich vermeerderen en schade aanrichten die een aanzienlijke lagere oogst tot gevolg heeft. Het kweken van rassen met rhizomanieresistentie is de enige manier om het telen van suikerbieten in veel landen mogelijk te maken. Maar de resistentieveredeling speelt in vrijwel alle planten een belangrijke rol. Hier is echter wel doorzettingsvermogen voor nodig: het op de markt brengen van een nieuwe variëteit vereist zo'n tien jaar intensieve veredeling. Het helpt dat KWS een autonoom bedrijf is dat geheel onafhankelijk zijn beslissingen over de veredeling kan nemen.

Hoe werkt resistentieveredeling eigenlijk?

Wij brengen eigenschappen, die in de natuur bijvoorbeeld in wilde vorm van de planten aanwezig zijn, in onze cultivars in. Dit gebeurt veelal door kruising. Met de op deze manier verkregen nieuwe eigenschappen kunnen planten zich vervolgens tegen schimmels, bacteriën of virussen weren. In de natuur zijn al veel afweermechanismen. We maken grofweg een onderscheid tussen bestaande resistentie en resistentie na besmetting. Voorbeelden van een bestaande resistentie zijn dikkere waslagen op bladeren. Het ontstaan van dikwandige afzettingen in het celweefsel om de groei van schimmels in de plant te bemoeilijken, is een voorbeeld van resistentie na besmetting.

Hoe belangrijk is klimaatverandering in uw werk?

Erg belangrijk! Klimatologen verwachten meer zachte natte winters en warme droge zomers. Voor mensen kan dat op het eerste oog aangenaam klinken. Voor planten betekent dit dat schadelijke organismen uit zuidelijke streken in grotere mate zullen voorkomen en zich zullen uitbreiden. Hier moeten we nu al op reageren: de veredeling van nieuwe variëteiten kan afhankelijk van het soort gewas, tien tot twaalf jaar duren. Los van de verwachte hogere ziektedruk, wordt de tolerantie voor droogte ook steeds belangrijker. Plantenveredeling vereist daarom een planning op lange termijn - dit geldt ook en in het bijzonder voor het onderzoek bij KWS. Wij reserveren ongeveer 17 procent van onze omzet hiervoor.

Duurzame ontwikkeling wordt steeds belangrijker. Welke bijdrage levert uw werk?

De wetgever heeft geïntegreerde plantbescherming als een belangrijke doelstelling aangemerkt. Kort gezegd betekent dit dat: Boeren het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen verder moeten verminderen. Een veel gebruikte zin is: "Zo min mogelijk en zoveel als nodig". Hier kan de vooruitgang op het gebied van resistentieveredeling een belangrijke bijdrage leveren: planten met meer weerstandsvermogen hebben minder chemische bestrijdingsmiddelen nodig. Daarnaast moeten biologische bestrijdingsmiddelen en agronomische en gewasvriendelijke maatregelen bijdragen tot een duurzaamsheidsbeheer van de landbouwgrond.

Als dat zo goed gaat: Waarom worden er dan eigenlijk nog werkzame chemische stoffen gebruikt?

Als we over het doel eens zijn een zo hoog mogelijke opbrengst per hectare te behalen om de voedselvoorziening voor een groeiende wereldbevolking zeker te stellen, dan is dit momenteel alleen mogelijk door een goede combinatie van plantenveredeling en plantbescherming. Planten moeten in de vroegste fase van hun ontwikkeling door middel van zaadbehandeling beschermd worden, omdat het natuurlijke weerstandsvermogen in deze vroege groeifase niet voldoende is of omdat de resistentie-eigenschappen zich pas in een later stadium van de plantontwikkeling manifesteren.

Welke bijdrage levert plantenveredeling aan de voeding?

Naar verwachting zal de wereldbevolking in het jaar 2050 uit 9,7 miljard mensen bestaan. Tegelijkertijd is de grond die voor de landbouw kan worden gebruikt beperkt. Op dezelfde oppervlakte moet de opbrengst dus stijgen. De plantenveredeling draagt er momenteel al toe bij om verliezen door ziektes en schadelijke organismen terug te dringen en de opbrengsten met ca. 1,5 procent per jaar te verhogen. De resistentieveredeling zal in de nabije toekomst zelfs een nog belangrijkere rol spelen: het wordt inmiddels duidelijk dat in de komende jaren veel werkzame chemische stoffen niet meer gebruikt mogen worden. Als gevolg daarvan zullen er minder plantbeschermingsmiddelen verkrijgbaar zijn. Hier kan de plantenveredeling een belangrijke bijdrage leveren.

Ziekteverwekkers worden tegen veel bestrijdingsmiddelen resistent. Kunnen ze ook tegen plantenveredeling resistent worden? Moeten er dan steeds weer nieuwe variëteiten worden veredeld?

Schadelijke organismen doorbreken herhaaldelijk resistenties. In veel gevallen is dit slechts een kwestie van tijd. Als de resistentie slechts door één gen in de planten wordt geregeld, dan kunnen resistenties zeer snel worden overwonnen – d.w.z. binnen een paar jaar. Zijn er twee, drie of zelfs meer resistentiegenen in een ras werkzaam, dan gaat men ervan uit dat de resistentie aanmerkelijk langer zal duren.

Sinds wanneer is de mens met resistentieveredeling begonnen?

Het begin van de graanveredeling dateert van zo'n 12.000 jaar geleden. In die tijd werden zaden van de meest gezonde planten en planten met de hoogste opbrengst geselecteerd en het jaar daarop opnieuw uitgezaaid. Opbrengst en resistentie verbeterden slechts langzaam. Wij gebruiken daar tegenwoordig de term selectieveredeling voor. Door verdere kruisingen met wilde graansoorten ontstonden uiteindelijk die granen die wij tegenwoordig kennen. Als we het zo bekijken is resistentieveredeling al heel oud. Maar veredeling alleen is niet voldoende. Ons dagelijkse brood is een product van resistentieveredeling, agronomische vooruitgang en ook chemische plantbescherming. Dit geldt niet alleen voor tarwe of rogge maar ook voor vele andere gewassen.