Nawożenie żyta hybrydowego

2. Nawożenie N

Azot (N) należy do grona głównych makroelementów w odżywaniu roślin, jest podstawowym pierwiastkiem plonotwórczym i budulcowym (odpowiada za wzrost roślin), uczestniczy w większości reakcji biochemicznych zachodzących w roślinie. Jest składnikiem białek, kwasów nukleinowych, chlorofilu, enzymów, odpowiada za wytworzenie powierzchni liściowej, wpływa na intensywność przebiegu procesu fotosyntezy.

Podział wielkości dawki oraz dobranie terminu aplikacji (faza rozwojowa rośliny), rodzaju nawozu ma bezpośredni wpływ na elementy struktury budowania plonu w roślinie (masa 1000 ziaren, ilość ziaren w kłosie, krzewienie produkcyjne – często zależne od specyficznych cech odmianowych) oraz cech jakościowych ziarna.

W celu utrzymania wysokiego krzewienia produkcyjnego żyta hybrydowego, nawożenie N należy zastosować w momencie wznowienia wegetacji przez rośliny po spoczynku zimowym (możliwe wcześnie), wybierając nawozy szybkodziałające. Każdorazowo wielkość dawki należy dostosować do stanu roślin oraz skorygować o dostępność azotu mineralnego – Nmin. Należy pamiętać, że wysokie jednorazowe dawki N w uprawach żyta zwiększają ryzyko wylegania – szczególnie N podany w formie saletrzanej w jednej dawce powyżej 20 kg N/ha. Ponadnormatywna podaż azotu prowadzi do opóźnienia dojrzewania, nierównego dojrzewania ziarna i słomy oraz pogorszenia cech jakościowych ziarna.

W zależności od przewidywanego plonu żyta, rodzaju rośliny przedplonowej, kategorii agronomicznej gleby, etc., orientacyjne zapotrzebowanie na azot kształtuje się od 120 do 170 kg N/ha – podane wartości koniecznie należy pomniejszyć o wartość azotu mineralnego – Nmin. oraz azotu, który może zostać uwolniony z zasobów glebowych w trakcie wegetacji.

W planowaniu strategii nawożenia azotowego należy również uwzględnić korekty związane z stosowaniem nawozów organicznych. Dodatkowe, ważne informacje w zakresie planowania strategii nawożenia azotowego znajdują się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 czerwca 2018 r. w sprawie przyjęcia „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” – wdrożenie dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991.

3. Nawożenie azotem - podział dawek

N1 – dawka startowa azotu (wznowienie wegetacji)

Zwlekanie z zastosowaniem pierwszej dawki azotu w uprawie żyta jest niekorzystne, ze względu na jego szybkie wznawianie wegetacji po spoczynku zimowym. Żyto powinno mieć pod tym względem pierwszeństwo przed innymi gatunkami zbóż.

Pierwsze dawka N zastosowana w fazie krzewienia (BBCH 21-25) ma bezpośredni wpływ na efektywność procesu krzewienia (ustalenie ilości źdźbeł na roślinie) i wstępnie kształtuje strukturę budowania przyszłego plonu przez łan. Sterując wielkością dawki, terminem jej aplikacji jak i wyborem formy nawozu azotowego, możemy modelować architekturę łanu – wspieranie krzewienia, utrzymanie lub redukcję nadmiernie wytworzonych pędów w przypadku łanów zbyt zagęszczonych. Odpowiednie zaopatrzenie w azot w tym okresie rozwoju, wspiera zawiązywanie się liczby kwiatków i kłosków w kłosie.

Przeszacowana wielkość pierwszej dawki nawożenia N bardzo niekorzystnie wpływa na pokrój roślin (opóźniona redukcja słabych pędów, w skrajnych przypadkach wystąpienie niedogonów – pędy kłosonośne drugiego piętra), dlatego ważne jest uwzględnienie zawartości Nmin w glebie przy planowaniu strategii nawożenia. Tylko w przypadku słabiej rozwiniętych łanów (mniej niż 2 silne pędy/roślinę), wielkość pierwszej dawki N powinna przekraczać 30% całego planowanego nawożenia N – (tzw. dawka interwencyjna).

N2 – druga dawka azotu (początek strzelania w źdźbło)

Drugie, wiosenne nawożenie N realizowane jest zwykle na początku fazy strzelania w źdźbło (BBCH 31-32). Jej główne zadanie to stabilizacja i ostateczne określenie liczby źdźbeł kłos-nośnych oraz ograniczenie redukcji wcześniej zawiązanych kłosków i kwiatków w kłosie.

Niedobór azotu i wody w tym okresie rozwoju, prowadzi do szybkiej redukcji pędów bocznych, zmniejszenia ilości kwiatków w kłosie. Dlatego ważne jest zapewnienie stałej dostępności azotu w fazach krytycznych, w celu wspierania rozwoju organów generatywnych. Odpowiednia ilość azotu powinna być dostępna od początku procesu różnicowania się struktur kłosa oraz w okresach krytycznych, w których zachodzą procesy redukcji.

W tabeli obok zostały zamieszczone informacje dotyczące odziaływania nawożenia N na elementy struktury budowania przyszłego plonu w zależności od jego terminu aplikacji.

W przypadku bardzo gęstych upraw, aplikację drugiej dawki N korzystniej jest opóźnić i podać dopiero przy zaobserwowaniu pierwszych oznak redukcji najsłabszych pędów na roślinie - zwykle tuż przed BBCH 32. W tym stadium rozwoju najsłabsze pędy boczne powinny być zredukowane. W przypadku słabszych plantacji, aplikację N należy przyśpieszyć i podać najpóźniej w BBCH 30 – wsparcie krzewienia z jednoczesnym ograniczeniem redukcji zbudowanych struktur kłosa w najsilniejszych pędach. Wielkość drugiej dawki azotu nie powinna przekraczać 50% wielkości, całkowitego oszacowanego zapotrzebowania.

W warunkach uprawy na glebach lekkich i bardzo lekkich, w regionach w których występują głębokie wiosenne susze, można w drugiej dawce zastosować nawożenie „zamykające”, pokrywając całe oszacowane zapotrzebowanie na N. W takim rozwiązaniu udział N w formie azotanowej nie powinien przekraczać 20 kg/ha, ze względu na pogorszenie odporności łanu na wyleganie.

N3 – trzecia dawka azotu (tuż przed kłoszeniem)

W lokalizacjach i w regionach z optymalną ilością opadów atmosferycznych i ich korzystnym rozkładem, uzasadniona jest strategia realizacji nawożenia N w trzech dawkach. Trzecią dawkę zamykającą, należy podać w okolicy fazy (BBCH 39/49). Takie rozwiązanie wspiera tworzenie komórek zapasowych w ziarnie oraz opóźnia proces starzenia się systemu korzeniowego, co bardzo silnie wspiera wielkość plon. Dobre rezultaty przynosi zastosowanie N w formie amidowej.

4. Zaopatrzenie w pozostałe makro i mikroelementy

Fosfor (P) odgrywa istotną rolę w metabolizmie energii rośliny, bierze udział w procesach anabolicznych i katabolicznych jest składnikiem kwasów nukleinowych, koenzymów, fosfolipidów. Pełni kluczową rolę w transporcie związków organicznych i nieorganicznych. W przypadku jego niedoboru, wzrost rośliny zostaje spowolniony, a osiągnięcie fazy kwitnienia oraz dojrzewania jest opóźnione. Dostępność fosforu jest silnie uzależnione od wartości odczynu pH gleby - jest najwyższa przy wartości pH od 5,5 do 7,0 - powyżej i poniżej tego zakresu dostępność fosforu jest ograniczona. Podobnie jak w przypadku innych zbóż, żyto pobiera 70% całego zapotrzebowania, na fosfor w okresie od początku marca do końca maja.

Potas (K) w roślinie pełni rolę aktywatora wielu reakcji zachodzących w procesie fotosyntezy, uczestniczy w procesie oddychania, odpowiada za regulacje i funkcjonowanie aparatów szparkowych, a jego obecność jest konieczna w przebiegach reakcji odpowiadających za biosyntezę białek. Odpowiednia zawartość K w glebie wspiera efektywne wykorzystanie przez roślinę nawożenia azotowego. Reguluję gospodarkę wodną roślin – procesy związane osmoregulacją komórek, dlatego nawożenie tym składnikiem jest szczególnie ważne w regionach gdzie występują susze, jak i w uprawach prowadzonych na glebach lekkich, które z natury charakteryzują się małą zdolnością do magazynowania wody. Nawożenie potasem można zrealizować jesienią w całości lub w wypadku słabszych gleb, dobrym rozwiązaniem jest podzielenie nawożenia w równych proporcjach i aplikacja w terminie jesienią oraz wczesnowiosennym, co ograniczy wymywanie składnika w głąb profilu glebowego.

Siarka (S) jest niezbędnym elementem niektórych aminokwasów, białek oraz koenzymów. Obecność siarki zwiększa efektywność wykorzystania przez rośliny azotu, fosforu oraz niektórych mikroelementów. Od połowy lat 80-tych emisje siarki do atmosfery zostały znacznie ograniczone, więc możliwość pobierania tego pierwiastka z atmosfery przez rośliny jest znikoma. Z tego powodu zapotrzebowanie na siarkę powinno być uwzględnione w strategii nawożenia. W słabo rozwiniętych łanach, nawożenie S powinno być zrealizowane tuż przed lub łącznie z pierwszym, wiosennym nawożeniem azotowym w ilości (20 – 30 kg/ha SO3) – w celu wsparcia działania N. W silnych łanach żyta, nawożenie siarką powinno być zrealizowane najpóźniej do fazy pierwszego kolanka.

Magnez (Mg) jest składnikiem chlorofilu, pełni rolę aktywatora dla wielu enzymów, tworzy z nimi wiązania jonowe, odpowiada za regulację odczynu pH w komórce. Magnez jest bardzo antagonistyczny w stosunku do jonów K+ i NH4+ , i w przypadku niewłaściwych proporcji w roztworze glebowym, może dochodzić do zakłócenia ich pobierania przez roślinę. Z powyższego powodu nawożenie potasem zawsze powinno być dopasowane do nawożenia Mg (stosunek zawartości potasu do magnezu w glebie powinien wynosić 2:1). Największe zapotrzebowanie żyta na Mg występuje w fazie krzewienia i strzelania w źdźbło. Forma saletrzana N wspiera pobieranie przez roślinę Mg z roztworu glebowego. Niedobór magnezu zakłóca przebieg procesu fotosyntezy oraz obniża ilość ziaren produkowanych przez kłos.

Miedź (Cu) jest składnikiem wielu enzymów, uczestniczy w licznych reakcjach w obrębie procesu oddychania, fotosyntezy, uczestniczy metabolizmie cukrów oraz związków azotowych, a także bierze udział w lignifikacji ściany komórkowej. W przypadku uprawy żyta na glebach zasobnych w próchnicę (powyżej 4%), realizacja nawożenie jest wskazana już w terminie jesiennym. Deficyt miedzi prowadzi do słabej odporności mechanicznej tkanek (obniżę odporności na wyleganie) i zwiększa podatności na mączniaka. Dodatkowo niedobory miedzi mogą prowadzić do zakłócenia żywotności pyłku kwiatowego, co jest związane z zjawiskiem szczerbatości kłosa.

Mangan (Mn) w organizmie roślinnym uczestniczy w wielu reakcja biochemicznych (fotosyntezy, utlenienia, hydrolizy) jest aktywatorem jak i składnikiem wielu enzymów. Ogrywa ważną rolę w metabolizmie lipidów, białek oraz cukrów. Niedobór manganu często ma miejsce na glebach lekkich, świeżo zwapnowanych, ze zniszczoną strukturą oraz w glebach o zbyt wysokim odczynie pH. Niedobór manganu prowadzi do ograniczenia wzrostu wydłużeniowego, zwiększenia wrażliwości roślin na niskie temperatury. W przypadku upraw żyta obserwuje się również związek z większa podatnością roślin w kierunku rynchosporiozy.

Bor (Br) jest odpowiedzialny za podział i wzrost łagiewki pyłkowej – poprawne zapylenie. Podobnie jak miedź uczestniczy w lignifikacji ściany komórkowej. W przypadku gdy, poziom zasobności boru spada poniżej 0,4 ppm, zaleca się aplikację w formie dokarmiania dolistnego w dawce 30–50 g/ha w stadium strzelania w źdźbło lub początku liścia flagowego.